To nie będzie tekst opisujący atak AK na siedzibę Gestapo w Grójcu. Nie ma takiej potrzeby, przebieg akcji został szczegółowo i wyczerpująco opisany w książce Pana Henryka Świderskiego czy w artykułach rocznicowych. Warto jednak zwrócić na kilka aspektów akcji odbicia więźniów z grójeckiej siedziby Gestapo, mieszczącej się przy ul. Mogielnickiej w dawnym budynku Caritasu.
Niemiecka agentura
Na początku 1944 r. doszło do serii aresztowań wśród żołnierzy AK w Grójeckim. Jedną z przyczyn była działalność agentury niemieckiej wśród lokalnej ludności. Tak było nie tylko w naszym terenie, ale i w innych miejscach kraju. Po wojnie, w większości tych ludzi nie rozliczono, wielu z nich pracowało dalej, donosząc UB, a później SB.
Podziemie nie musi być widoczne, wystarczy, że jest skuteczne
Nie zawsze zachowywano podstawowe zasady konspiracyjne, np. publicznie obnoszono się z przynależnością do podziemia. Jeden z nielicznych żołnierzy grójeckiego AK (Grójec, Lipie), który walczył w powstaniu warszawskim, żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych i Związku Jaszczurczego (organizacji, która posiadała najlepszy wywiad w czasie wojny, obejmujący nawet III Rzeszę), płk Jan Podhorski „Zygzak”, wspominał, że niektórych żołnierzy podziemia można było rozpoznać na pierwszy rzut oka, po oficerskich butach, butnej postawie czy pogardliwych spojrzeniach rzucanym Niemcom. Podkreślał, że dla niego jako Wielkopolanina takie zachowanie było kompletnie niezrozumiałe, ponieważ w walce to nie pomagało, a było niepotrzebnym kuszeniem losu.
Atak na Caritas – przykład działania partyzantki miejskiej
Akcje wojskowe muszą być bardzo szczegółowo dopracowane, każdy z elementów musi być precyzyjnie przygotowany, a żołnierze musze je konsekwentnie wypełnić. AK opierała się w walce miejskiej, m.in. na przedwojennym podręczniku „Walki uliczne”, opracowanym przez Stefana Roweckiego, w czasie wojny dowódcę AK. Z doświadczeń AK, w budowaniu konspiracyjnych struktur państwa podziemnego czy taktyki walki partyzanckiej korzystały różne organizacje, m.in. tzw. Armia Wyzwolenia Kosowa (pomijam w tym miejscu ocenę jej celów i działań). Atak na Caritas to przykład świetnie przeprowadzonej akcji w mieście – nie zginął żaden z żołnierzy AK, tylko trzech na około 120-150 atakujących było rannych. Błyskawiczny atak i natychmiastowy odwrót sprawił, że do walki nie włączył się niemiecki garnizon stacjonujący w Grójcu (500 żołnierzy), ani jednostki ze Słomczyna i Jasieńca, liczące dodatkowo 300 żołnierzy. Nie szafowanie życiem żołnierzy, nie narażanie ludności cywilnej, były jednymi z głównych celów polskiego podziemia, o czym jednak zapomniano w czasie powstania warszawskiego…
Grójeckie podziemie – przeciwko nazistom i komunistom
Dla niektórych żołnierzy grójeckiego podziemia koszmar prześladowań nie skończył się wraz z okupacją hitlerowską. Nowi okupanci, Sowieci i ich miejscowi pomocnicy, prześladowali i zabijali żołnierzy AK, siedziba Gestapo w Grójcu stała się po „wyzwoleniu” siedzibą UB. Struktury grójeckiego podziemia nie zaprzestały walki po styczniu 1945 r., przekształciły się w Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK), kierowany przez jednego z uczestników akcji na Caritas, kapitana Stefana Głogowskiego, „Józefa”. Podobnie jak AK w 1944 r., w listopadzie 1945 r. stuosobowy oddział grójeckiego ROAK próbował odbić z Caritasu więźniów. Niestety nie udało się. 23 maja 1946 r. J. Głogowski został aresztowany, 5 grudnia 1947 r. skazany na karę śmierci, a 6 lutego 1948 r. wyrok wykonano. W 1950 r. komunistyczne władze aresztowały szefa lokalnego kontrwywiadu AK, kapitana Macieja Gabałę. Oskarżono go współpracę z Niemcami i mordowanie działaczy PPR. Zmarł w więzieniu w 1952 r., prawdopodobnie został zamordowany.
Tomasz Plaskota
Dariusz
27 marca 2014, 10:48
a kto i kiedy zniszczył bunkier znajdujący się przy budynku? Niektórzy opowiadali, że został on dobudowany przez Niemców po akcji na gestapo ale nikt o tym nie pisze?
Natalia
27 marca 2014, 10:57
Ja dzisiaj uczestniczę w standarze.
Ździch
27 marca 2014, 19:08
@Natalia- któpry sztandar? :p
Gerwazy
27 marca 2014, 19:52
Bunkier rozebrali ci, którzy remontowali elewacje budynku, na zlecenie władz poprzedniego systemu. Nikt wtedy nie wpadł na pomysł, żeby zostawić bunkier i część ściany z widocznymi śladami ostrzeliwania budynku z myślą o potomnych i zachowania grójeckiej historii. Doszli do wniosku, ze trzeba wyremontować elewację, wyburzyć bunkier i w tym miejscu umieścić tablice informacyjną. W budynku już było przedszkole. Trzeba dotrzeć do dokumentacji czyją własnością w tym czasie był budynek i będziemy wiedzieli kto sie przyczynił do zniszczenia kawałka grójeckiej historii. Remont nie był za czasów urzędowania tam UB, to były późniejsze czasy..
Andrzej
28 marca 2014, 20:24
Interesujący tekst. Jest w nim wzmianka o kapitanie Macieju Gabale. Czy mogę poprosić o kilka informacji na temat tego żołnierza? Czytałem, że po odbiciu z Caritasu został ewakuowany w kierunku zachodnim, korzystając z dworu w Starej Wsi. Czy chodzi o Starą Wieś k/Belska, czy k/Białej Rawskiej? Co się z nim dalej działo? Skąd informacja o jego aresztowaniu i śmierci? Chętnie o tym porozmawiam. Mój mail: andwal22@wp.pl. Pozdrawiam
Natalia
29 marca 2014, 09:29
Ja byłam ze szkoły podstawowej nr 3.
Pawel
9 lipca 2016, 09:53
Jeśli chodzi o działalność agentury niemieckiej na terenie obwodu Grójec to ciekawe zdarzenie miało miejsce w Tomczycach w 1944. Cała miejscowa placówka AK w trakcie obrad została aresozmaiztowana.
Prawdopodobnie ktoś z mieszkańców doniósł o spotkaniu we dworze. Rozmawiałem kiedyś z mieszkanką Tomczyc, która sugerowała, że doniósł mieszkaniec Tomczyc związany z AL. Ktoś posiada może jakieś informacje na ten temat???Aresztowanych zostało wówczas kilkanaście osób, większość wojny nie przeżyła.