Święto Niepodległości ustanowiono ustawą sejmową z 23 kwietnia 1937 r. Z zachowanych relacji i wspomnień wiemy, że w poszczególnych miastach świętowano rocznice odzyskania niepodległości, począwszy od roku 1920. Pierwsza rocznica prawdopodobnie nie była obchodzona, a to dlatego, że trwały jeszcze walki o ustalenie granic.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości było długotrwałym procesem i nie dokonało się w jednym konkretnym momencie. W 1919 r. trwały jeszcze spory, o to które z wydarzeń historycznych, który dokument, czy którą decyzje polityczna można uznać, za przełomową w procesie odzyskiwania niepodległości.
Ostatecznie za dzień niepodległości przyjęto 11 listopada 1918 r., kiedy wynegocjowano wycofanie wojsk niemieckich z ziem polskich i ich rozbrajanie przez oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej. Według relacji Stanisława Czekanowskiego w rozbrajaniu niemieckiej Komendantury w Grójcu brał udział Tadeusz Olszewski – późniejszy burmistrz, poległy w Powstaniu Warszawskim.
Ponieważ 11 listopada nie był dniem wolnym od pracy uroczystości najczęściej rozpoczynały się w sobotę wieczorem po 11 listopada i trwały przez całą niedzielę. Tak najprawdopodobniej było w roku 1920, kiedy niepodległość świętowano 13 i 14 listopada .
Zachować w pamięci
W całej Polsce w uroczystościach brały udział oddziały wojska, policji, straży pożarnej, harcerze, młodzież szkolna a także orkiestry dęte. Z reguły rozpoczynały się one wieczorem capstrzykiem z lampionami lub pochodniami. W niedzielę sprawowano uroczyste msze święte w intencji Ojczyzny. Odbywały się także wiece, parady wojskowe lub przemarsze młodzieży szkolnej. Na wystawie „Zachować w pamięci – miejsca i ludzie ze starych fotografii Grójca” w grójeckim ratuszu, w sali ślubów znajduje się zdjęcie które prawdopodobnie przedstawia manifestacje patriotyczną młodzieży szkolnej na ulicy Niepodległości w Grójcu. Nie mamy żadnej informacji na temat czasu wykonania fotografii. Możemy na niej jednak zauważyć pewne elementy, które pozwolą nam choćby w przybliżeniu określić czas jej wykonania. Widzimy flagi narodowe – zarówno w rękach maszerujących dzieci jak i na ratuszu oraz na nieistniejącym dziś budynku przy ulicy Niepodległości. Na ścianie wspomnianego budynku znajduje się również godło państwowe. Dzieci mają popr
zypinane do ubrań kokardki, prawdopodobnie białoczerwone. Jest to zatem uroczystość patriotyczna. Brak liści na drzewach oraz ciepłe stroje przechodniów mogą sugerować, że zdjęcie wykonano jesienią.
Jak podaje kronika Szkoły Podstawowej Nr 1w Grójcu do szkoły w 1919 r. uczęszczało 308 dzieci w wieku od 7 do 13 lat. Od 1912 roku istniało także Gimnazjum Piotra Skargi. Na końcu grupy dzieci widzimy chłopców w mundurkach, jakie obowiązywały w szkołach gimnazjalnych. Wszystkie wspomniane okoliczności wskazują, że zdjęcie to przedstawia manifestacje młodzieży szkolnej w rocznicę odzyskania niepodległości. Stroje poszczególnych osób mogą sugerować, że jest to początek lat dwudziestych – być może rok 1920, gdy po zwycięstwie nad bolszewikami w całym kraju święto było bardzo uroczyście obchodzone.
Dzieje obchodów
Po ustawowym ogłoszeniu święta narodowego, jego obchody państwowe odbyły się dwa razy: w 1937 i 1938. W czasie okupacji 11 listopada środowiska podziemne - głównie w ramach małego sabotażu - organizowały wywieszanie białoczerwonych flag, co m.in. opisane zostało w książce Romana Bratnego Kolumbowie rocznik 20.
W 1945 r. władze komunistyczne zniosły Święto Niepodległości. Środowiska opozycyjne w latach osiemdziesiątych świętowały 11 listopada zarówno w czasie jawnej działalności Solidarności w 1980 i 1981 r. jak i w czasie mrocznej nocy stanu wojennego. Miejscem obchodów najczęściej były świątynie.
Sejm kontraktowy ustawą z dnia 15 lutego 1989 r. o ustanowieniu Narodowego Święta Niepodległości przywrócił święto pod nieco zmienioną nazwą dodając przymiotnik narodowe.
Przez lata grójeckie obchody 11 listopada rozpoczynały się mszą świętą w kościele Bożego Miłosierdzia, po której następował przemarsz ulicą POW pod pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego, gdzie miał miejsce apel pamięci, salwa honorowa i złożenie kwiatów. Od kilku lat obchody Narodowego Święta Niepodległości w naszym mieście organizowane są 10 listopada wieczorem. Następnego dnia w grójeckich świątyniach odbywają się msze św. w intencji Ojczyzny.
Panu Henrykowi Gajewskiemu serdecznie dziękuje za udostępnienie fotografii do niniejszego artykułu.
Marcin Grzędowski